W drugiej poÅ‚owie XX wieku Francuzi wymowni wymyÅ›lili, że budowla nowoczesna winna mieć wszystkie "bebechy" na wierzchu, czyli istotne elementy konstrukcyjne, klatki schodowe, orurowanie i wszystkie kable majÄ… być na zewnÄ…trz. Tylko takie budynki miaÅ‚y być przyszÅ‚oÅ›ciowe, godne uwagi oraz modne. W ten sposób powstaÅ‚o Centrum Pompidou, które miaÅ‚o być rewolucjÄ… w architekturze.
Przewrotu w architekturze owo centrum może nie zrobiÅ‚o, ale na pewno staÅ‚o siÄ™ na tyle gÅ‚oÅ›ne, że wiele osób na caÅ‚ym Å›wiecie zna ten budynek, chociaż maÅ‚o kto wie kto to byÅ‚ Pompidou.
Jednak jak mawiali starożytni "nic nowego pod sÅ‚oÅ„cem". ProszÄ™ siÄ™ przyjrzeć synagodze w Pilicy. PowstaÅ‚a ona w XVIII wieku. Zgodnie z tradycjami ciesielskimi ÅšlÄ…ska, gÅ‚ówna konstrukcja w postaci wysokich sÅ‚upów spiÄ™tych górÄ… kratownicami drewnianymi, staÅ‚a na zewnÄ…trz wieÅ„cowych Å›cian, które stanowiÅ‚y wyÅ‚Ä…cznie wypeÅ‚nienie. Na tych kratownicach wspieraÅ‚ siÄ™ prosty dwuspadowy dach. Na zewnÄ…trz byÅ‚a także klatka schodowa. Wszystko jak w Centrum Pompidou. Brakuje tylko rur i kabli, które jednak w owym czasie nie byÅ‚y ludziom do niczego potrzebne.
Synagoga ta miaÅ‚a bardzo prostÄ… bryÅ‚Ä™, zdecydowanie skromniejszÄ… niż bożnice ze wschodu Rzeczypospolitej. Wynika to zapewne z innej duchowoÅ›ci Å»ydów ze Wschodu, którzy byli zdecydowanie bardziej mistycznie nastawieni do rzeczywistoÅ›ci dlatego i ich bożnice wydawaÅ‚y jakby byÅ‚y z innego Å›wiata.
Synagoga w Pilicy nie ma żadnych wieżyczek, galeryjek, a dwuspadowy dach też znaczÄ…co siÄ™ różni od wielokondygnacyjnych Å‚amanych dachów ze wschodnich synagog. Ozdobami tego budynku jest wyeksponowane na zewnÄ…trz konstrukcja noÅ›na budynku oraz szczyty: wschodni naczóÅ‚kowy i zachodni, póÅ‚szczytowy, ozdobnie deskowany.
Jej wnÄ™trze jednak bogactwem nie ustÄ™powaÅ‚o synagogom z Kresów. ByÅ‚o zupeÅ‚nie inne, ale równie wspaniaÅ‚e. SkÅ‚adaÅ‚o siÄ™ z nastÄ™pujÄ…cych pomieszczeÅ„: od zachodu wchodziÅ‚o siÄ™ do niskiego przedsionka, a dalej na wprost do gÅ‚ównej sali modlitw. Nad przedsionkiem znajdowaÅ‚a siÄ™ izba dla kobiet, do której wchodziÅ‚o siÄ™ zewnÄ™trznymi schodami. Z izby dla kobiet poprzez arkadowÄ… galeryjkÄ™ można byÅ‚o przesÅ‚uchiwać siÄ™ modÅ‚om oraz podziwiać wspaniaÅ‚e wnÄ™trze sali gÅ‚ównej. ByÅ‚o one przykryte stropem naÅ›ladujÄ…cym sklepienie krzyżowe z tym, że część tego sklepienia nie byÅ‚a niczym podparta, wisiaÅ‚o tylko jakby ktoÅ› sÅ‚upy pozabieraÅ‚. RobiÅ‚o to zdumiewajÄ…ce, nierzeczywiste wrażenie. Tutejsi cieÅ›le, nie wiem czy ChrzeÅ›cijanie, czy też wyznania Mojżeszowego, wycisnÄ™li z drewna maksimum jego cech zarówno konstrukcyjnych jak i estetycznych. Stworzyli coÅ› zupeÅ‚nie niespotykanego w budownictwie murowanym. Pokazali o ile lepszym budulcem jest drewno od kamienia czy cegÅ‚y.
Niestety nie jest dane nam podziwiać tego arcydzieła. Niemcy spalili ją zaraz po wkroczeniu do Polski, z marszu już 4 września 1939 roku.
Podobnie jak w przypadku innych synagog, Bożnica w Pilicy ma bogatÄ… dokumentacjÄ™ fotograficznÄ… i rysunkowÄ…, którÄ… wykonali przed II wojnÄ… studenci Politechniki Warszawskiej. Może wiÄ™c warto byÅ‚oby jÄ… odbudować?
Autor: architekt Piotr Olszak
