Drewniane mosty na Pisie
Sztuka budowania mostów byÅ‚a przez starożytnych uważana za najwyższÄ… ze sztuk. Najwyższy kapÅ‚an w antycznym Rzymie nosiÅ‚ tytuÅ‚ Pontifex Maximus - NajwiÄ™kszy Budowniczy Mostów. TytuÅ‚ ten przejÄ™li nastÄ™pcy Å›wiÄ™tego Piotra i stÄ…d doskonale nam znane sÅ‚owo pontyfikat. Mosty do dziÅ› cieszÄ… siÄ™ wielkÄ… estymÄ…. SÄ… symbolami miast, bohaterami utworów literackich. Wymienić należy choćby Tower Bridge w Londynie, Most Karola w Pradze, czy Å›redniowieczny most w Awignion.
Polska niestety nie ma w tej dziedzinie znaczÄ…cych osiÄ…gnięć. W XVI w. powstaÅ‚o nawet powiedzenie: "Polski most, niemiecki post, wÅ‚oskie nabożeÅ„stwo - wszystko to bÅ‚azeÅ„stwo". Mamy jednak kilka przykÅ‚adów wspaniaÅ‚ych zabytkowych mostów, wÅ›ród których wyróżniajÄ… siÄ™ dwa gotyckie mosty: kamienny most w KÅ‚odzku i ceglany most w niedalekim Reszlu. Jego jezdnia wznosi siÄ™ na okoÅ‚o 20 m. nad poziom wody rzeczki Sajny.
Na Ziemi Piskiej ze wzglÄ™du na bogatÄ… sieć wodnÄ…, mamy wiele mostów. WiÄ™kszość z nich to budowle pozbawione cech wyjÄ…tkowych. Budowlami nietypowymi, zasÅ‚ugujÄ…cymi na uwagÄ™ sÄ… drewniane mosty na Pisie. SkÅ‚ada siÄ™ na to kilka przyczyn. Mosty drewniane to wytwory rodzime, które majÄ… wielowiekowÄ… tradycjÄ™. Już na rysunku Niclasa de Kemp z 1602 roku widzimy most zwany Mazowieckim, który byÅ‚ budowlÄ… drewnianÄ…. Warto tutaj zauważyć, że most w Johannisburgu istniaÅ‚ już w 1602 roku, a dla porównania opiewany przez Kochanowskiego w piÄ™ciu fraszkach, pierwszy staÅ‚y most na WiÅ›le w Warszawie powstaÅ‚ zaledwie 29 lat wczeÅ›niej, bo w roku 1573. W którym roku powstaÅ‚ ten w Piszu? Może wczeÅ›niej? - tego nie wiemy.
WracajÄ…c do wspóÅ‚czesnych mostów drewnianych. SÄ… tÄ… wytwory lokalnych budowniczych, dlatego majÄ… wiele cech budownictwa ludowego. Skala problemu jaka staÅ‚a przed budowniczym byÅ‚a znacznie wiÄ™ksza niż w przypadku chaty drewnianej, czy nawet koÅ›cioÅ‚a. Pisa jest rzekÄ… niezbyt dÅ‚ugÄ… ale niesie dużo wody. Jest wiÄ™c rzekÄ… szerokÄ… i gÅ‚Ä™bokÄ…. Jej znaczna szerokość wyklucza postawienie podpór tylko na brzegach. Trzeba stawiać przÄ™sÅ‚a w dnie. Dotyczy to oczywiÅ›cie tylko mostów drewnianych, gdyż wspóÅ‚czesne mosty stalowe czy żelbetowe majÄ… znacznie wiÄ™ksze rozpiÄ™toÅ›ci przÄ™seÅ‚. Pisa nie zamarza w górnym biegu, a to czasem bywaÅ‚o przydatne w budowie mostów. Za to wiosnÄ… niesie krÄ™ z jeziora RoÅ›, w zwiÄ…zku z czym zagrożenie zniszczenia przÄ™seÅ‚ jest duże. I na koniec - jest to rzeka żeglowna. A zatem mosty muszÄ… być wysokie, znacznie wyższe niż te na Krutyni, Rozodze czy Omulwii. ByÅ‚y to wiÄ™c najtrudniejsze zadania jakie staÅ‚y przed tutejszymi cieÅ›lami. Przyjrzyjmy siÄ™ wynikom ich pracy: Do naszych czasów (poczÄ…tek XXI wieku) zachowaÅ‚y siÄ™ trzy drewniane mosty na Pisie.
IdÄ…c z nurtem rzeki pierwszy drewniany most znajdowaÅ‚ siÄ™ we wsi Dziadowo, a w zasadzie w miejscu po tej wsi. ByÅ‚ to najprostszy z zachowanych mostów. Jezdnia oparta byÅ‚a na dwu podporach stojÄ…cych w nurcie Pisy. Podpory skÅ‚adaÅ‚y siÄ™ z okrÄ…gÅ‚ych pali wbitych w dno rzeki. ByÅ‚o ich 7 par pionowych i 2 pary skoÅ›ne, w każdej podporze. Pale z góry zwiÄ…zane byÅ‚y belkami oczepowymi, na których leżaÅ‚y stalowe dwuteowniki. Na dwuteownikach leżaÅ‚y mniejsze belki, do których przybite byÅ‚y deski jezdni, chodnika oraz porÄ™cze. Z racji na prostÄ… i jednorodnÄ… konstrukcjÄ™ można stwierdzić, że byÅ‚ to najmÅ‚odszy z omawianych mostów drewnianych na Pisie.
Kolejny most drewnianym znajdowaÅ‚ siÄ™ już poza powiatem piskim, w Wincencie na Kurpiach . Jego konstrukcja jest znacznie bardziej skomplikowana, niż tego w Dziadowie . W nurcie rzeki znajdujÄ… siÄ™ dwie podpory. SkÅ‚adaÅ‚y siÄ™ one z 8 bali wbitych w dno. Na zachodniej podporze na palach uÅ‚ożono poziomo na przekÅ‚adkÄ™ 4 warstwy okrÄ…glaków . Podpory wiÄ™c znacznie różniÄ… siÄ™ od siebie. Nasyp byÅ‚ znacznie niższy niż w Dziadowie, dlatego wjazd i zjazd na most byÅ‚y o wiele bardziej strome. Jezdnia leży na belkach spoczywajÄ…cych na stalowych dźwigarach. Konstrukcja mostu jest niejednorodna, co sugeruje, że byÅ‚ wielokrotnie przebudowywany. Jest to zatem most o wiele starszy niż ten w Dziadowie. Jego podpory sÄ… chronione przez drewniane ostrogi wbite w dno powyżej mostu. Ostrogi te obito blachÄ….
OstatniÄ… tego typu budowlÄ… na Pisie jest drewniany most w Cieciorach. Jego konstrukcja różni siÄ™ od dwu pozostaÅ‚ych. Jest znacznie dÅ‚uższy niż pozostaÅ‚e, stoi na trzech podporach, które wykonane sÄ… z pali wbitych w dno. Pali jest po 4 pary w każdej podporze, podobnie jak w Wincencie, a wiÄ™c stojÄ… luźniej niż w moÅ›cie Dziadowskim w którym jest po 18 pali na podporÄ™. Pale powiÄ…zane sÄ… trzema kondygnacjami rygli i zastrzaÅ‚ów. Przed podporami znajdujÄ… siÄ™ ostrogi drewniane obitÄ™ blachÄ…. Ich ksztaÅ‚t jest zupeÅ‚nie inny niż w pozostaÅ‚ych mostach. Most w Cieciorach jest jednorodny konstrukcyjnie oraz jest zachowany w o wiele lepszym stanie technicznym niż byÅ‚ ten w Wincencie.
We wszystkich opisanych tu mostach drewniane sÄ… przÄ™sÅ‚a, nawierzchnia jezdni, balustrady, natomiast sama jezdnia leży na stalowych dźwigarach, które spoczywajÄ… na drewnianych przÄ™sÅ‚ach. Nie sÄ… to wiÄ™c konstrukcje caÅ‚kowicie drewniane. W przypadku dwóch z nich : W Wincencie i Cieciorach wydaje siÄ™, że stalowe dwuteowniki zastÄ…piÅ‚y wczeÅ›niejsze bale drewniane.
Z trzech opisanych powyżej mostów do dnia dzisiejszego zostaÅ‚ tylko ten w Cieciorach. Most w Dziadowie zostaÅ‚ rozebrany w 2004 roku. W jego miejsce powstaÅ‚ monumentalny żelbetowy most. Natomiast most w Wincencie byÅ‚ zamkniÄ™ty dla ruchu od wielu lat, aż w roku 2005 rozpoczÄ™to jego rozbiórkÄ™. Co w jego miejsce powstanie tego nie wiem. Mosty te, tak jak wszystkie dzieÅ‚a budownictwa ludowego, miaÅ‚y niepowtarzalny charakter. Każdy z nich byÅ‚ inny. O ile możemy być spokojni o chaty mazurskie czy kurpiowskie, które byÅ‚y i bÄ™dÄ… budowane, to wydaje siÄ™, że koÅ„czy siÄ™ zjawisko, które trwaÅ‚o na naszych ziemiach kilkaset lat.
Opisane tutaj mosty nie sÄ… bohaterami żadnych wierszy czy obrazów. Nie znam na temat tego typu konstukcji żadnych wiÄ™kszych opracowaÅ„ czy choćby niewielkiegio artykuÅ‚u. W żadnym albumie poÅ›wiÄ™conym piÄ™knie mazurskiego krajobrazu nie widziaÅ‚em zdjęć takich budowli.Wydaje siÄ™, że zbyt maÅ‚Ä… uwagÄ™ do tego tematu przykÅ‚adajÄ… konserwatorzy zabytków czy chociażby uczelnie techniczne. Dlatego istnieje obawa, że po mostach drewnianych nie pozostanie najmniejszy Å›lad, a nasza wiedza na ich temat bÄ™dzie mniejsza niż wiedza o Staropruskich osiedlach palowych.
Galeria zdjęć