Znaczenie Podhala dla budownictwa drewnianego w Polsce i kultury ludowej jest ogromne. W regionie tym, ciesielstwo jest powszechnÄ… umiejÄ™tnoÅ›ciÄ… przekazywanÄ… z ojca na syna. W innych regionach ten ciÄ…g tradycji zostaÅ‚ przez komunistów przerwany, chociaż nie mam pewnoÅ›ci czy sam z siebie by nie zaginÄ…Å‚. PrzywiÄ…zanie do tradycji Podhalan jest powszechnie znane i na pewno nic nowego w tej sprawie nie napiszÄ™. Góralszczyzna przed wojnÄ… byÅ‚a promowana jako styl ogólnonarodowy co nie byÅ‚o zbyt mÄ…dre, gdyż jest to styl powstaÅ‚y w wyjÄ…tkowych warunkach i tylko do nich pasujÄ…cy. Sztuka ludowa jest zawsze silnie zwiÄ…zana z ziemiÄ… i przenoszenie jej w inne miejsca odbywa siÄ™ ze szkodÄ… zarówno dla tych miejsc jak i dla samej sztuki ludowej. Po ostatniej wojnie ciesielstwo na nizinach niemalże caÅ‚kowicie zaginęło. ZamiÅ‚owanie do drewna wÅ›ród Polaków zostaÅ‚o, a jedynymi którzy na owe pragnienia potrafili odpowiedzieć byli Górale. Dlatego budownictwo podhalaÅ„skie i pseudo podhalaÅ„skie zalaÅ‚o caÅ‚Ä… PolskÄ™ i zaczęło budzić w narodzie zachwyt pomieszany z niechÄ™ciÄ….
Można się zastanawiać czy w tym budownictwie jest coś nadzwyczajnego, że zasługiwało na aż takie rozpowszechnienie? Odpowiedź nie jest prosta.
Budownictwo ludowe Podhala jest raczej proste. Górale mieli trudne warunki życia, tam nigdy siÄ™ nie przelewaÅ‚o, a wiÄ™c chaÅ‚upy też nie mogÅ‚y być duże i wyszukane. OczywiÅ›cie w ramach swoich skromnych Å›rodków robili co mogli żeby ich domy byÅ‚y piÄ™kne i trwaÅ‚e, ale to raczej dotyczy wszystkich regionów. WartoÅ›ciowanie ma sens i nie jest tak, że wszystkie dziedziny życia w każdym regionie byÅ‚y równie rozwiniÄ™te. Jednak twierdzenie, że Podhale wytworzyÅ‚o najbardziej wyszukane ciesielstwo w caÅ‚ej Polsce nie ma potwierdzenia w istniejÄ…cych zabytkach budownictwa.
Czym innym zupeÅ‚nie jest Styl ZakopiaÅ„ski. Różnica miÄ™dzy budownictwem ludowym, a architekturÄ… stylizowanÄ… na ludowo jest bardzo duża. To co wiÄ™kszość zna jako budownictwo podhalaÅ„skie to styl architektoniczny wypromowany pod koniec XIX przez różnych artystów krakowskich, którzy odwiedzali Zakopane w ramach wypoczynku lub osiadali tam na staÅ‚e. Styl ten to bardzo wyszukana mieszanka gotyku krakowskiego, budownictwa ludowego z Podhala i nie tylko oraz modnych wówczas rozwiÄ…zaÅ„. Styl zakopiaÅ„ski jest na pewno wybitnym zjawiskiem w kulturze Europy i w Polsce, nie miaÅ‚ podobnych sobie w innych regionach. PewnÄ… namiastkÄ… jest styl mazurski na Mazurach, który przed wojnÄ… miaÅ‚ wielu zwolenników wÅ›ród architektów Niemieckich, po wojnie zanikÅ‚ i nie jest szerzej znany.
Styl ZakopiaÅ„ski nie jest jednak budownictwem ludowym i nie powinien być porównywany z budownictwem innych regionów, gdyż tam siÄ™ takie style w ogóle nie rozwinęły. Co oczywiÅ›cie nie znaczy, że siÄ™ kiedyÅ› nie rozwinÄ… i wtedy porównania bÄ™dÄ… uprawnione.
Obrazek jak na poniższym zdjÄ™ciu na którym mÅ‚ody chÅ‚opak w drewnianej chacie uczy siÄ™ tradycyjnej snycerki, zamiast gapić siÄ™ w telewizor, jest możliwy już chyba tylko na Podhalu. Wszelkie formy sztuki ludowej sÄ… tam w dalszym ciÄ…gu żywe i my z nizin możemy im tylko tego pozazdroÅ›cić. Z zazdroÅ›ci owej powinna jednak wypÅ‚ynąć refleksja czy my też nie mamo jakiejÅ› bardzo cennej tradycji, którÄ… marnujemy w przeciwieÅ„stwie do górali?
Autor: architekt Piotr Olszak
