Polakowi jeno dom drewniany przystoi, a insze domy z błota tudzież kamienia, przez mularzy przysposobione, Frycom i inszemu kacerstwu zostawmy!
Onufry Zagłoba
Regiony Polski Drewnianej » Mazowsze  |  ArtykuÅ‚ napisano: 19.06.2006
Kurpie
Kurpie
Kurpie, lud porywczy i na wpół dziki, jak pisali dziewiętnastowieczni badacze, wytworzyli kunsztowne budownictwo drewniane, a cieśle Kurpiowscy jeszcze do niedawna uchodzili, obok Górali, za najlepszych w Polsce.

Puszcza Kurpiowska zwana także puszczÄ… ZielonÄ… zajmowaÅ‚a okoÅ‚o 2500 ha ubogich gleb i bagien. Jaj zasiÄ™g ograniczaÅ‚y od póÅ‚nocy granica Prus, od wschodu rzeka Pisa, od poÅ‚udnia Narew, a od zachodu rzeka Orzyc. Bardzo dÅ‚ugo z racji na jaÅ‚owość ziemi, oraz kÅ‚opotliwe sÄ…siedztwo Prus byÅ‚ to teren niemal bezludny. Pierwsza parafia na Kurpiach powstaÅ‚a w MyszyÅ„cu dopiero w 1651.

Kurpie, lud porywczy i na wpóÅ‚ dziki, jak pisali dziewiÄ™tnastowieczni badacze, wytworzyli kunsztowne budownictwo drewniane, a cieÅ›le Kurpiowscy jeszcze do niedawna uchodzili, obok Górali, za najlepszych w Polsce. PÅ‚ocki kronikarz W. H. Gawrecki w 1825 r. napisaÅ‚ znamienne sÅ‚owa : "Jak ubiór Kurpia i Kurpianki jest pospolity i nÄ™dzny w porównaniu z odzieżą naszych wÅ‚óÅ›cianek, tak znowu ich domy mieszkalne i inne zabudowania, ani sÄ… podobne do lepianek naszych wieÅ›niaków".

Węgły w budynkach Kurpiowskich układano z bali prostokątnych, starannie obrobionych, ściśle dopasowanych do siebie. Nigdy nie używano bali zaokrąglonych, gdyż uważano takie budowanie za niechlujne i nazywano je "ruską robotą" Na zrąb stawiano dach, zawsze dwuspadowy, szerszy niźli ściany.

TrójkÄ…tne szczyty wypeÅ‚niano deseczkami ukÅ‚adanymi w ozdobne wzory i obrÄ™biano drewnianymi koronkami. Deski osÅ‚aniajÄ…ce krawÄ™dź dachu wydÅ‚użano nieraz zakoÅ„czajÄ…c w formie ozdób zwanych Å›parogami. Elementy te miaÅ‚y nieraz bardzo wyszukane formy, koronek, gÅ‚ów zwierzÄ…t, ale przede wszystkim Krzyży, w zwiÄ…zku z czym domy robiÅ‚y wrażenie kaplic. DolnÄ… belkÄ™ szczytu, wysuniÄ™tÄ… przed lico Å›ciany czÄ™sto ozdobni ciosano. Naroża Å›cian osÅ‚aniano ozdobnymi deskami. Deski owe chroniÅ‚y przed deszczem koÅ„ce belek najbardziej chÅ‚onÄ…ce wodÄ™.

Bardzo ozdobnym elementem chaty Kurpiowskiej sÄ… drzwi i okna. Detalem zdobiÄ…cym okna sÄ…: korona czyli zwieÅ„czenie, oraz okiennice. Korony sÄ… elementami delikatnymi, narażonymi na zniszczenie mimo to zachowaÅ‚a siÄ™ ich ogromna różnorodność. MajÄ… niezwykle wyszukane formy, a czasem gÅ‚Ä™boki przekaz czy to religijny, czy patriotyczny. Spotykamy w nich motywy Krzyża, serca, orÅ‚a, ale również roÅ›liny i ptaki. Przy chaÅ‚upach kurpiowskich spotykamy ganki. Nie sÄ… wprawdzie tak czÄ™ste jak na sÄ…siednich Mazurach, niemniej zdarzajÄ… siÄ™ i to bardzo urodziwe.

Dachy domów mazurskich, obowiÄ…zkowo dwuspadowe, kryte sÄ… zazwyczaj dachówkÄ… holenderkÄ…, gdyż w pod koniec XIX w. rzÄ…d pruski , ze wzglÄ™dów pożarowych zakazaÅ‚ krycia strzechÄ…. Strzechy sÄ… wiÄ™c tutaj bardzo rzadkie. Szczyty chaÅ‚up czÄ™sto byÅ‚y ozdabiane deskami, ukÅ‚adanymi w desenie, czasem byÅ‚y zwieÅ„czone ozdobnie ciosanymi sterczynami.

Wszystkie te elementy, a wiÄ™c szczyty, Å›ciany okna, czyniÄ… z chaÅ‚upy kurpiowskiej zjawisko wyjÄ…tkowe, nie majÄ…ce sobie równych pod wzglÄ™dem urody w caÅ‚ej Polsce. Przenoszenie wzorców domów z innych regionów, czasem nieraz odlegÅ‚ych, na Kurpie nie ma sensu gdyż możemy być pewni, iż bÄ™dÄ… to rzeczy gorsze niż spotykane na miejscu.

Zagroda Kurpiowska skÅ‚adaÅ‚a siÄ™ z chaÅ‚upy która tradycyjnie byÅ‚a ustawiana szczytem do drogi. Obecnie jednak częściej spotykamy stojÄ…ce dÅ‚uższÄ… Å›cianÄ… do drogi. Zabudowania gospodarcze byÅ‚y stawiane wokóÅ‚ podwórka czÄ™sto nieco oddalonego od chaÅ‚upy. Nieopodal chaÅ‚upy stawiano nieraz spichlerzyki. W XXw zaczÄ™to dostawiać do domów stajnie żeby mieć zabezpieczenie przed plagÄ… kradzieży koni.

Zabudowaniom towarzyszy roÅ›linność. SÄ… to zarówno drzewa i krzewy owocowe, jak i roÅ›liny majÄ…ce charakter li tylko ozdobny. W sadach znajdujÄ…cych siÄ™ zaraz przy domu królowaÅ‚y wiÅ›nie, ale oczywiÅ›cie byÅ‚y również jabÅ‚onie, grusze, Å›liwy. WokóÅ‚ zagrody sadzono brzozy i sosny. Te ostanie czasem rosnÄ… wrÄ™cz miÄ™dzy zabudowaniami, co nadaje siedliskom wyjÄ…tkowy charakter. MiÄ™dzy sosnami, ale czÄ™sto również samotnie wystÄ™pujÄ… jaÅ‚owce, które dorastajÄ… nieraz do olbrzymich rozmiarów. Przy domach czÄ™sto widać czeremchy, tarninÄ™, czarny bez i przede wszystkim lilaki zwane potocznie bzem. Ten zestaw roÅ›lin, nadaje krajobrazowi cech wyjÄ…tkowych.

PodróżujÄ…c po Kurpiach, zwraca naszÄ… uwagÄ™ duża ilość kapliczek i krzyży. Kapliczki sÄ… zazwyczaj nowe, proste pozbawione cech artystycznych, ale można również spotkać stare, misternie ciosane kaplice drewniane, których próżno by szukać w innych regionach Polski. SÄ… to czÄ™sto wyniosÅ‚e sÅ‚upy, w których wykonano cele dla figur. MajÄ… one zazwyczaj daszek naÅ›ladujÄ…cy formy wież barokowych. Można również znaleźć kapliczki kubaturowe, jakby maÅ‚e chatki w których urzÄ…dzono oÅ‚tarzyk, ustawiono klÄ™cznik. Figury ÅšwiÄ™tych to zazwyczaj odlewy gipsowe, ale dużo jest jeszcze starych drewnianych figur zrobionych przez domorosÅ‚ych rzeźbiarzy. I tak nad wodÄ… spotykamy Å› Jana Nepomucena chroniÄ…cego od powodzi, we wsiach Å› Rocha broniÄ…cego przed zarazÄ… oraz Å› Floriana chroniÄ…cego przed pożarem. Ponadto można spotkać rzeźby przedstawiajÄ…ce wielu innych Å›wiÄ™tych, oraz oczywiÅ›cie figury Jezusa i Maryi.

Kurpie przestali budować w drewnie. Region ten mimo zalet jego budownictwa nie miaÅ‚ tyle szczęścia co Podhale. Nie przyjeżdżali tu artyÅ›ci, którzy rozsÅ‚awiliby go na caÅ‚y kraj, ale również nauczyliby mieszkaÅ„ców cenić swoje dziedzictwo. Należy tu odnotować postać fascynata kultury Kurpiowskiej posÅ‚a na sejm II RP, Adama ChÄ™tnika, Kurpia, który jak nikt inny przyczyniÅ‚ siÄ™ do zachowania i popularyzacji spuÅ›cizny kulturalnej Kurpiów. Podobnych jemu ludzi byÅ‚o jednak niewielu.Dzisiaj na Kurpiach królujÄ… brzydkie murowane domy pobudowane za "amerykaÅ„skie" pieniÄ…dze. Stare sÄ… rozbierane i palone w piecach, w najlepszym wypadku przenoszone nad jeziora sÅ‚użą jako domki letniskowe. Niemniej jest to region gdzie można zobaczyć perÅ‚y budownictwa i rÄ™kodzieÅ‚a, których próżno by szukać w innych regionach.

Galeria zdjęć
Portal Internetowy o Tradycyjnym Budownictwie Drewnianym www.drewnopedia.pl
© Polska Drewniana Sp. z o.o. | ul. Duchnicka 3, 01-796 Warszawa | tel. 22 320 29 79 | biuro@polskadrewniana.pl
Pracownia Projektowa: ul. Åšw. Wojciecha 10 | 12-200 Pisz | 609 032 440

Projekt i wykonanie MASURIA® Krzysztof Szyszkowski
Kopiowanie zawartości bez zgody jest zabronione