Monety zaÅ‚ożono w 1440 roku na 15 wÅ‚ókach ziemi na prawie magdeburskim. W 1476 roku przywilej odnowiono na 40 wÅ‚ókach. W roku 1630 jak mówiÄ… akta parafialne, a także tradycja rodzinna wÅ‚aÅ›cicieli w Å›rodku wsi wybudowano dom mieszkalny który przetrwaÅ‚ do 1948 roku.

ByÅ‚ ustawiony równolegle do drogi, na niewielkim wzniesieniu, dziÄ™ki czemu byÅ‚y zabezpieczony przed wilgociÄ…. Dom ten miaÅ‚ bardzo prostÄ… bryÅ‚Ä™. Åšciany zewnÄ™trzne zbudowane na planie prostokÄ…ta o wymiarach okoÅ‚o 13,m na 7m. Zbudowano je z bali o gruboÅ›ci okoÅ‚o 20x30 cm. Dom przykryto dwuspadowym dachem, pokrytym sÅ‚omÄ…. Szczyty oszalowano pionowymi deskami. Elewacja frontowa byÅ‚a elewacjÄ… póÅ‚nocnÄ… dlatego ma bardzo maÅ‚e otwory okienne.

Do domu wchodziÅ‚o siÄ™ przez zaokrÄ…glone górÄ… drzwi do obszernej sieni o powierzchni ok.22 m2. Na lewo znajdowaÅ‚y siÄ™ dwa pomieszczenia inwentarskie każde o powierzchni ok. 7m2. SieÅ„ w tym domu jest taka obszerna gdyż w niej wykonywano wiele prac. Na wprost znajdowaÅ‚y siÄ™ drzwi zewnÄ™trzne na podwórko gospodarcze. Po prawej stronie pierwsze drzwi, także póÅ‚okrÄ…gÅ‚e prowadziÅ‚y do czarnej kuchni. Z wnÄ™trza czarnej kuchni domu w Monetach byÅ‚ dostÄ™pny piec chlebowy. ByÅ‚o to rozwiÄ…zanie typowe dla Mazur, w przeciwieÅ„stwie do Kurpi, gdzie piec chlebowy byÅ‚ obsÅ‚ugiwany z izby a nie z "czarnej" kuchni.

NastÄ™pnym pomieszczeniem byÅ‚a izba. ByÅ‚o to jedyne pomieszczenie mieszkalne tego domu. MiaÅ‚o dużą powierzchniÄ™ bo okoÅ‚o 30m2, gdyż sÅ‚użyÅ‚a jako kuchnia, jadalnia, sypialnia, Å›wietlica, a nawet warsztat. Przy Å›cianie z czarnej kuchni znajdowaÅ‚ siÄ™ pokaźny piec grzewczy, za którym byÅ‚ otwarty kÄ…t zwany zapieckiem. ByÅ‚ on zazwyczaj sypialniÄ… "dziadków". W rogu izby wydzielono komórkÄ™ o powierzchni okoÅ‚o 4m2, która sÅ‚użyÅ‚a jako spiżarnia, garderoba, a także spichlerz, gdyż trzymano w niej zboże. Warto tutaj zauważyć, że komórka i piec znajdowaÅ‚y siÄ™ przy Å›cianie póÅ‚nocnej, co byÅ‚o ważne dla ogrzania izby. Tyle o dyspozycji i funkcji pomieszczeÅ„. Znanych jest bardzo wiele przykÅ‚adów późniejszych domów mazurskich o niemal identycznym ukÅ‚adzie wnÄ™trz, dlatego należy siÄ™ spodziewać że ten dom byÅ‚ typowÄ… chaÅ‚upÄ… w XVII wieku. Zapewne w tym czasie istniaÅ‚y również inne typy chaÅ‚up, z których żadna jednak nie zachowaÅ‚a siÄ™ do naszych czasów.

Odrzwia miaÅ‚y nadproże z ozdobnie zaciosanymi mieczami które z nadprożem tworzyÅ‚y póÅ‚kole. Tego typu drzwi niegdyÅ› bardzo czÄ™ste na Mazurach, obecnie kojarzÄ… siÄ™ nam z Podhalem, gdyż tam je najÅ‚atwiej zobaczyć. Okna byÅ‚y prostokÄ…tne. Stolarka jak widać na zdjÄ™ciach, byÅ‚a w kolorze jaÅ›niejszym niż Å›ciany, ale w jakim konkretnie, nie wiadomo.

Dom w Monetach był niepodpiwniczony co jest typowe dla starszych chałup mazurskich. Piwnice pod chałupami zaczęły się pojawiać dopiero w XIX wieku. Chałupa w Monetach była odkryta przez badaczy prawdopodobnie w latach trzydziestych dwudziestego wieku. Od tego czasu wszystkie publikacje na temat budownictwa Mazur poświęcają jej dużo miejsca. Niestety dom ten został rozebrany w 1948 roku i obecnie zostały nam tylko owe opisy, zdjęcia, rysunki i domysły.