Budynek mieszkalny w Świętym Gaju

 

WiosnÄ… 2007 roku otrzymaliÅ›my zlecenie wykonania inwentaryzacji domu w ÅšwiÄ™tym Gaju. WieÅ› ta  znajduje siÄ™ w gminie PasÅ‚Ä™k na zachodnim skraju PowiÅ›la na pograniczu z Å»uÅ‚awami. Jest to miejsce Å›mierci Å›w. Wojciecha. Przedmiotowy dom stoi w poÅ‚udniowej części wsi na zachód od gÅ‚ównej drogi.

 

Dom ten zaskoczyÅ‚ nas bardzo, wieloma rozwiÄ…zaniami technicznymi których nie spodziewaliÅ›my siÄ™ zobaczyć w budynku na oko 150-letnim takich jak obce pióro czy wiÄ…zanie na jaskóÅ‚czy ogon z zamkiem ( z posiÅ‚kiem). Åšwiadczy on o niezwykle wysokiej kulturze technicznej panujÄ…cej na tych terenach w tamtym czasie. Dlatego postanowiliÅ›my przedstawić ten budynek szerszemu gronu czytelników.

 

Jest to budynek mieszkalny z wyodrÄ™bnionÄ… częściÄ… handlowÄ…,  częściowo podpiwniczony, z poddaszem użytkowym. Dom szeroko-frontowy z ryzalitem ozdobionym pilastrami i podpartym kolumnami w uproszczonym porzÄ…dku toskaÅ„skim. WejÅ›cie gÅ‚ówne od drogi poprzez podcieÅ„ wgÅ‚Ä™bny. CaÅ‚ość nakryta dachem dwuspadowym z naczóÅ‚kami. DziÄ™ki zastosowaniu kolumn, artykulacji ryzalitu oraz dachu naczóÅ‚kowego architektura domu wyraźnie nawiÄ…zuje do form dworsko-paÅ‚acowych a tym samym wyraźnie odróżnia siÄ™ od reszty zabudowy wsi.

 

 

Fundamenty i piwnice: Å›ciany z dużego kamienia polnego  caÅ‚ego. CokóÅ‚ zwieÅ„czony warstwÄ… cegÅ‚y na romb. W części póÅ‚nocnej piwnica przekryta stropem belkowym.

 

Parter: Å›ciany zewnÄ™trzne: wieÅ„cowe z bali sosnowych, prostokÄ…tnych o przeciÄ™tnej gruboÅ›ci 14cm i różnych wysokoÅ›ciach, wiÄ…zane w narożach na jaskóÅ‚czy ogon bez ostatków z zamkami. Bale wiÄ…zane miÄ™dzy sobÄ… na tyble, o Å›rednicy okoÅ‚o 4cm. Miedzy balami obce pióro w postać deseczki o wymiarach okoÅ‚o 15x40mm. Znaczna część bali w Å›cianie wschodniej zostaÅ‚a wymieniona na cegÅ‚y z zachowaniem Å‚Ä…tek. Åšciana w podcieniu wgÅ‚Ä™bnym szkieletowa z wypeÅ‚nieniem cegÅ‚Ä…, trudno ocenić czy jest to rozwiÄ…zanie pierwotne czy wtórne. Åšciany wypeÅ‚nione cegÅ‚Ä… oszalowano od zewnÄ…trz deskami gr 4cm w ukÅ‚adzie poziomym imitujÄ…ce bale. Åšciany wewnÄ™trzne murowane i drewniane. W Å›rodkowej części przy klatce schodowej znajdujÄ… siÄ™ mury kuchni, ceglane tynkowane. Okap nad obecnÄ… kuchniÄ… zostaÅ‚ wykonany z wykorzystaniem murów partii Å›cian czarnej kuchni, jego ciężar oraz ciężar komina przeniesiono na podciÄ…g wykonany z belki drewnianej. Wydaje siÄ™ że sÄ… to relikty dawnej czarnej kuchni a obecne rozwiÄ…zanie jest późniejsze.

 

WnÄ™trza  sÄ… tynkowane tynkiem wapiennym.

 

Strop belkowy z belek 16x22cm z pułapem z desek przymocowanych we wpusty w belkach. Na belki przybite deski podłogowe gr 40mm.

 

Schody: drewniane zabiegowe wsparte na policzkach, pełne.

 

Åšciany poddasza:  szczytowe i ryzalitu z bali z bali o gr 22cm i Å›redniej wysokoÅ›ci 35cm. Budynek nie posiada Å›cianki kolankowej.

 

Ściany wewnętrzne poddasza: szkieletowe z wypełnieniem cegłą

 

 

Krokwiowo jÄ™tkowa podparta dwoma ramami stolcowymi których rolÄ™ peÅ‚niÄ… szkieletowe Å›ciany dziaÅ‚owe. Krokwie majÄ… przypustnice. Oparte sÄ… bezpoÅ›rednio na belkach stropowych bez murÅ‚aty. Mocowanie krokwi w belkach na czop. Na skrajnych krokwiach wykonano naczóÅ‚ek który obciąża przedostatnie pary krokwi. MiÄ™dzy drugimi i trzecimi parami krokwi krótkie pÅ‚atwie kalenicowe. Na krokwiach uÅ‚ożono Å‚aty bez deskowania, a na nich dachówkÄ™ holenderkÄ™

 

Nad reliktami czarnej kuchni na znajduje się na poddaszu wędzarnia, sklepiona sklepieniem ceglanym, odcinkowym.

 

Architektura tego domu nosi cechy póÅ‚nocnego klasycyzmu charakterystycznego dla osiemnastowiecznego budownictwa dworskiego Prus. Nie jest to jednak w żadnej mierze dwór gdyż jego usytuowanie we wsi i na dziaÅ‚ce wskazujÄ… że byÅ‚a to zwykÅ‚a, może nieco bogatsza chaÅ‚upa. W budownictwie wiejskim formy architektoniczne utrzymywaÅ‚y siÄ™ dużo dÅ‚użej niż w architekturze dworskiej dlatego w tym przypadku nie przesÄ…dzajÄ… one o wieku budynku.

 

Techniki użyte przy wykonaniu tego budynku sÄ… bardzo nowoczesne: staranna maszynowa obróbka bali, wykonanie obcego pióra, swobodne korzystanie z Å‚Ä…czników stalowych Å›wiadczÄ… że mamy do czynienia z budynkiem który powstaÅ‚ w czasie rozwiniÄ™tego przemysÅ‚u.

 

Z drugiej strony w budynku tym mamy archaicznÄ… formÄ™ kuchni która wyglÄ…da na przeróbkÄ™ wczeÅ›niejszej czarnej kuchni. Nie stwierdzono żadnych wiÄ™kszych elementów stalowych takich jak dwuteowniki czy szyny kolejowe.

Wszystkie te dane przemawiają za tym że mamy do czynienie z budynkiem z około 3 ćwierci XIX w.

 

W budynku tym we wspaniaÅ‚y sposób poÅ‚Ä…czono zdobycze ciesielstwa ludowego i architektury dworskiej. Jest to po prostu dom bardzo urodziwy. Jest on ponadto kopalniÄ… nieraz zaskakujÄ…cej wiedzy o sztuce budowlanej z drugiej poÅ‚owy XIX w. Dlatego jest to budynek bardzo cenny zasÅ‚ugujÄ…cy na wszechstronnÄ… ochronÄ™.