Oberland - tym mianem Niemcy nazywali region Prus znajdujÄ…cy siÄ™ pomiÄ™dzy WarmiÄ…, a Å»uÅ‚awami i PowiÅ›lem. W polskim nazewnictwie pojawiaÅ‚a siÄ™ nazwa Prusy Stare, Mazury Zachodnie czy poprzez dosÅ‚owne tÅ‚umaczenie nazwy niemieckiej Kraj Górny. Å»adna z tych nazw nie weszÅ‚a na staÅ‚e do użycia, może z wyjÄ…tkiem Mazury Zachodnie, ale to miano dotyczy wyÅ‚Ä…cznie okolic Ostróda-IÅ‚awa-Olsztynek a nie PasÅ‚Ä™k – MorÄ…g. Dlatego jestem zmuszony posiÅ‚kować siÄ™ nazwÄ… niemieckÄ….
W skÅ‚ad Oberlandu wchodzÄ… nastÄ™pujÄ…ce miasta z przylegÅ‚oÅ›ciami: Olsztynek, MiÅ‚omÅ‚yn, Zalewo, MaÅ‚dyty, MorÄ…g, PasÅ‚Ä™k, DzierzgoÅ„, Przezmark, Susz, IÅ‚awa, Ostróda. Spis ten można poddawać dyskusji, niektóre z wyżej wymienionych miast bywajÄ… zaliczane do sÄ…siednich regionów, ale w wiÄ™kszoÅ›ci niemieckojÄ™zycznych publikacji region ten jest tak opisywany i ma to swoje logiczne uzasadnienie.
Okolica ta nie obfituje w zabytki drewniane, ale ma bardzo bogate tradycje tego typu zabudowy, które można poznanie nie tylko w archiwach ale także In situ. Te nieliczne budynki które pozostaÅ‚y do naszych czasów to na ogóÅ‚ budowle wybitne które zasÅ‚ugujÄ… na poznanie i naÅ›ladowanie. Mamy tu kilka koÅ›cioÅ‚ów drewnianych w tym najbardziej znany w Rychnowie przy drodze krajowej r 7 pomiÄ™dzy Olsztynkiem a OstródÄ… (fot.1) Jest kilka ciekawych szkóÅ‚ (fot 2 - szkoÅ‚a w Sambrodzie), ale przede wszystkim zachowaÅ‚o siÄ™ wiele drewnianych chaÅ‚up.
Region ten w poÅ‚udniowej części zamieszkiwany byÅ‚ przez ludność pochodzenia Polskiego natomiast na póÅ‚nocy podobnie jak na Warmii dominowaÅ‚o osadnictwo niemieckie. Z tym siÄ™ wiÄ…zaÅ‚y formy architektoniczne w budownictwie wiejskim: Na póÅ‚nocy powszechne byÅ‚o użycie ryglówki, na poÅ‚udniu przeważaÅ‚o budownictwo wieÅ„cowe.
WpÅ‚yw na wyglÄ…d zabudowy miaÅ‚o także sÄ…siedztwo: Od wschodu Warmii i Mazur a od zachodu Å»uÅ‚aw. Budownictwo Oberlandu to spotkanie tych dwu Å›wiatów. Mamy tu zatem bardzo liczne przykÅ‚ady chaÅ‚up z wystawkÄ… podcieniowÄ… (il. 1, fot 3), tym liczniejsze czym bliżej sÄ… Å»uÅ‚awy. ChaÅ‚upy te nie sÄ… jednak tak wielkie jak na Å»uÅ‚awach, a zdobienie ich jest bardziej ludowe niż stylowe. Mamy tu także licznie reprezentowane skromne chaÅ‚upy których jedynymi ozdobami sÄ… drzwi i obramienia okienne.
Podstawowe cechy chaÅ‚up w tym regionie sÄ… takie same jak w innych częściach dawnych Prus: ChaÅ‚upy te sÄ… szerokofrontowe, z dachami dwuspadowymi krytymi dachówkÄ…, czasem strzechÄ…. MateriaÅ‚ Å›cian to bale prostokÄ…tne, na poddaszach i w wystawkach podcieniowych bardzo czÄ™ste sÄ… stosowane różne formy szkieletowe: czy to obite deskami, czy to wypeÅ‚nione cegÅ‚Ä… bÄ…dź szachulcem. WÄ™gÅ‚y sÄ… z reguÅ‚y wiÄ…zane na jaskóÅ‚czy ogon, chociaż w przeciwieÅ„stwie do Mazur zdarzajÄ… siÄ™ wiÄ…zania na obÅ‚ap.
Zdobnictwo chaÅ‚up w tym regionie jest bardzo bogate (il. 1 - ilustracja pochodzi z książki Richarda Dethlefssena „ Bauernhauser und Holzkirchen In Ostepreussen” ). Mamy tu dużą różnorodność drzwi opasek okiennych z okiennicami, ozdobnie rzezane sÅ‚upy. Szczyt czÄ™sto sÄ… wykonane w technice muru pruskiego co przez kontrast z parterem daje bardzo Å‚adne efekty plastyczne. WÄ™gÅ‚y domów sÄ… bardzo czÄ™sto zasÅ‚oniÄ™te przez ozdobne deski (fot .6). Szczyty sÄ… czÄ™sto zdobione wycinanymi deskami natomiast kalenice strzech byÅ‚y wykaÅ„czane ozdobnymi kozÅ‚ami.
Oberland to region z licznymi atrakcjami turystycznymi takimi jak Jeziorak czy kanaÅ‚ Ostródzko-ElblÄ…ski. Jego budownictwo jest dość dobrze reprezentowane w skansenie w Olsztynku (fot.4). Niestety tradycje architektoniczne tego regionu sÄ… niedoceniane . Stare piÄ™kne chaÅ‚upy siÄ™ rozpadajÄ… (fot.5 dom w LeÅ›nicy koÅ‚o MaÅ‚dyt), a niezwykÅ‚e rzadkie sÄ… przykÅ‚ady nowych domów Oberlandzkich. Jednym z takich przykÅ‚adów niech bÄ™dzie Pensjonat nad Jeziorakiem zaprojektowany przez mojÄ… pracowniÄ™ (fot.7).
